“Ai về Đồng Tháp mà xem – Lai Vung, con gái gói nem xắt bì”. Câu ca dao từ bao đời nay đã giới thiệu tới người nghe một vùng đất với món nem nức tiếng. Nem Lai Vung không chỉ đơn thuần là một đặc sản mỗi khi nhắc về Đồng Tháp mà nó còn là nơi gói trọn cái tình đất, tình người bên trong từng chiếc lá. Cùng Đất sen hồng tìm hiểu về món nem nổi tiếng này để thêm thấu hiểu những tâm tư mà người ta gói ghém trong từng chiếc nem nhỏ xinh này nhé.
Nguồn gốc món nem nổi tiếng
Trên cả nước có không biết bao nhiêu loại nem nổi tiếng, thế nhưng nem Lai Vung vẫn có cho mình một chỗ đứng vững chắc trong lòng những người mê mẩn món nem. Người ta thưởng thức nem trong nhiều bữa tiệc, kết hợp với các món ăn hay đơn giản chỉ là chợt thèm và chợt nhớ một hương vị quê nhà để rồi lột một chiếc nem mà thưởng thức.
Ăn nhiều là vậy, nhưng ít ai biết được hơn nửa thế kỷ trước nem Lai vung chỉ là một món ăn chơi được làm để thết đãi thực khách trong các bữa tiệc linh đình hay những ngày lễ Tết. Người sáng tạo ra món nem này là bà Nguyễn Thị Mặn (tên thường gọi là Tư Mặn) ở ấp Tân Khánh và ông La Văn An (thường gọi Minh Trãi) ở ấp Tân Bình. Cả hai cùng ở xã Tân Thành, quận Đức Thành, tỉnh Sa Đéc.
Ban đầu chỉ đơn thuần là thưởng thức thấy ngon, rồi dần dần nhiều người bắt đầu học hỏi cách làm rồi đem đi bán. Cái vị ngon của nem lúc mới đưa ra thị trường chỉ quanh quẩn ở các chợ ấp chợ quê, sau đó theo xe đò và xuồng ghe tỏa đi khắp chốn.
Vang danh là vậy, nhưng biết gọi nó là gì? Thế là người ta chọn Lai Vung – tên một ngôi chợ mà cũng là tên quận lỵ quận Đức Thành thời đó đem đặt cho món nem này. Và nem Lai Vung được người ta gọi mãi cho tới ngày nay.
Sự khác biệt của Nem Lai Vung với các loại nem khác
Để có một dấu ấn riêng biệt cho mình, chắc hẳn nem Lai Vung phải mang trong mình những điều khác biệt. Điều đó dễ dàng thấy được qua hình dáng bên ngoài và qua hương vị không thể gây nhầm lẫn khi thưởng thức.
Khác với nem nắm Nam Định với hình tròn đặc trưng, nem chua Thanh Hoá với dáng thon dài hay nem Phùng Hà Nội với kích thước gói như chiếc bánh chưng nhỏ thì nem Lai Vung lại vuông vắn bé xinh. Lột nem ra, người ta có thể ăn vừa miệng ngay trong một lần với hương vị đúng chuẩn của một chiếc nem ở miền Tây Nam bộ.
Mỗi loại nem sẽ đi kèm với một loại lá đặc trưng, và người xứ sen hồng đã chọn lá vông làm đậm đà thêm hương vị cho đặc sản xứ mình. Lá vông với cái chua thanh vừa phải nó sẽ ướp đượm qua phần thịt bên trong, từ đó cộng hưởng cho hương vị của món nem trứ danh thêm đặc sắc.
Lai Vung là xứ lạ lùng
Nem chua mà ngọt, thơm nồng mà say
Cái hấp dẫn riêng của loại đặc sản này không chỉ dừng lại bấy nhiêu. Câu ca dao trên chính là lời ngợi khen hương vị không lẫn vào đâu được của món nem nức tiếng. Để xét về cái chuẩn vị của món nem trứ danh vùng Lai Vung, khi thưởng thức, người ta phải thấy được ba cái chua – cay – ngọt hoà vào nhau theo thứ tự này. Khó là vậy, thế nên dù có nhiều nơi học hỏi cách làm nem, nhưng khó nơi nào có được hương vị đặc sắc như ở xứ sen hồng.
Cái hồn tạo nên sự chuẩn vị này được tạo thành bởi tiêu, đường, tỏi và ớt xanh. Tại sao lại là ớt xanh mà không phải là ớt đỏ như những vùng khác? Đó là bởi ớt xanh mang lại vị cay và thơm nồng mãnh liệt hơn so với ớt đỏ. Song song đó, màu xanh này sẽ nổi bật lên trên màu đỏ hồng của nem cùng với màu trắng của tỏi tạo nên tổng thể bắt mắt cho nem Lai Vung.
Dây buộc nem ngày trước là loại dây được làm từ lá chuối khô, sau đó bỏ lá chỉ lấy phần cọng bên trong, ngâm nước và chẻ nhỏ ra. Khi buộc lên chiếc nem, màu xám của dây lá chuối nổi bật trên nền xanh của nem vừa tạo sự nổi bật, vừa dân dã lạ thường.
Ngày nay, tuy không còn đúng những nguyên vật liệu như ngày trước (lá vông đôi khi được thay bằng lá chùm ruột, dây chuối được thay thế bởi dây ni lông) nhưng nhìn chung thì hương vị của nem Lai Vung vẫn đậm đà khó cưỡng.
Làm sao để có được một món nem ngon?
Để có được một chiếc nem Lai Vung mà mọi người tấm tắc, người thợ làm nem phải vô cùng khắt khe trong mọi khâu từ lúc chọn nguyên vật liệu cho tới khi gói hoàn chỉnh chiếc nem. Chỉ cần lơ là trong một công đoạn là sẽ ảnh hưởng tới hương vị hoặc hình dạng của nem ngay.
Chọn thịt để làm nem phải là loại thịt đùi hoặc mông heo vừa mới giết vì lúc này thịt mềm nhất và khả năng háo nước của thịt rất cao. Loại bỏ hết gân trong thịt, sau đó rửa sạch và để ráo. Ướp thêm đường, muối, nước mắm để khoảng 30 phút rồi đem giã nhuyễn.
Bì heo cũng là một nguyên liệu cần chú ý để phối hợp tạo nên vị ngon cho món nem. Lông trên da heo sau khi loại bỏ hết thì đem đi rửa sạch, để cho ráo nước, luộc chín sau đó ngâm nước đá cho giòn và thái nhuyễn. Bì lợn muốn ngon phải tránh sử dụng da ở bụng heo, vì da ở đây không ngon và giòn như trên thân heo.
Bên cạnh đó, chất lượng thịt heo cũng phải được đảm bảo. Do nemlà món thịt tươi được ủ lên men nên chất lượng thịt cũng như da heo phải an toàn để không gây hại cho người sử dụng.
Sau khi tất cả các nguyên liệu chính đã được chuẩn bị sẵn sàng, người ta bắt đầu tiến hành trộn nguyên liệu. Cho thịt heo và bì vào chung một chỗ cùng với thính, ớt xay, tiêu, tỏi giã nhuyễn và bắt đầu trộn đều hỗn hợp. Tỉ lệ thịt và bì phải đảm bảo đúng theo tỉ lệ 8 – 2 thì món nem mới đảm bảo được độ ngon.
Tới khi hỗn hợp đã hòa quyện, người ta bắt đầu gói nem Lai Vung. Gói nem là một khâu quan trọng không kém. Là bởi sự khéo léo của người thợ sẽ quy định hình dáng của nem; độ dày mỏng của lá chuối bao gói bên ngoài sẽ quyết định tới thời gian lên men nên phải hết sức chú ý.
Từng gói, từng gói
Nếu ai không giỏi
Thì gói không đều
Từng lá nhỏ tươi
Bao tròn viên thịt
Để lá ít thì nem lâu chua
Để thịt vừa vừa thì nem lâu chín.
Đây là câu vè chữ về nghề làm nem ở Lai Vung được truyền tụng bao đời nay. Nó như lời nhắc nhở một cách khéo léo cho người gói nem về những quy tắc phải nhớ để hình thành nên hình dáng và chất lượng nem.
Lấy một lượng thịt vừa đủ rồi bỏ lên lá vông, kết hợp với một trái ớt xanh và một lát tỏi mỏng rồi gói lại. Dùng vài lớp lá chuối bao bên ngoài theo hình vuông và dùng dây cột lại là đã hoàn thành một chiếc nem chua.
Số lượng lá chuối chính là mấu chốt quyết định thời gian lên men của nem. Chính vì thế, tuỳ theo kinh nghiệm cũng như ý muốn của từng người mà sẽ có những con số khác nhau. Thông thường, người ta sẽ gói lá chuối xen kẽ ngang dọc quanh nem. Làm như vậy, vừa tạo độ thoáng cho chiếc nem, vừa giúp nem nhanh lên men vừa giúp nem thơm thơm mùi lá.
Nem Lai Vung mang lại sự mãn nhãn về màu sắc cũng như hương vị cho người thưởng thức. Nó có thể được thưởng thức đơn độc từng chiếc hay kết hợp ăn chung với bún hoặc cơm đều được. Một món ngon nhất mà người ta hay truyền tai nhau chính là ăn nem kết hợp với bánh mì. Ngoài ra, có thể nướng trên than hồng rồi thưởng thức cũng được.
Nem Lai Vung và những giá trị mang lại
Nghề làm nem Lai Vung không chỉ mang lại nguồn thu cho chính chủ sản xuất mà nó còn góp phần tạo công ăn việc làm cho người lao động. Trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp hiện nay có nhiều cơ sở làm nem quy mô lớn, đây là tiền đề giải quyết cho không ít lao động địa phương có công ăn việc làm ổn định. Nghề chăn nuôi lợn, trồng chuối, trồng ớt cũng từ đó mà phát triển theo.
Bên cạnh đó, nem Lai Vung còn góp phần khẳng định tên tuổi của tỉnh Đồng Tháp nói riêng và Việt Nam nói chung trên bản đồ văn hoá ẩm thực. Vinh dự nằm trong top 50 đặc sản quà tặng Việt Nam (do Trung tâm sách kỷ lục Việt Nam công bố), nem Lai Vung bước đầu đã khẳng định được mình trên thị trường rộng lớn.
Trong chương trình quảng bá ẩm thực đặc sản Việt Nam diễn ra vào năm 2012, cũng đã có hai cơ sở làm nem tham gia để quảng bá thương hiệu. Đây cũng là cách đem thương hiệu nem nổi tiếng này lan rộng đến lớp trẻ ngày nay một cách hiệu quả.
UBND huyện Lai Vung cũng đã có chính sách khuyến khích để nghề làm nem trở thành làng nghề mang tính truyền thống trên địa bàn.
Các thương hiệu Nem Lai Vung có tiếng
Ngày trước, thương hiệu nem Lai Vung là nhãn hiệu của 7 cơ sở làm nem đã đăng ký thương hiệu bao gồm: Út Thẳng, Giáo Thơ, Cô Hiệp, Tư Minh, Hoài Giao, Thúy Ngoan, Năm Sơn.
Ngày nay, nem Lai Vung đã có trên 20 nhãn hiệu như Giáo Thơ, Hiệp, Ba Liên, Quang, Chiến Ngoan, Út Thẳng, Hoàng Oanh, Tư Minh… trong đó, nem Giáo Thơ là cơ sở nổi danh nhất mà nhiều người biết tới.
Mua nem Lai Vung ở đâu
Đây chắc hẳn là câu hỏi mà không ít người là fan của món nem này đang thắc mắc. Nếu có dịp tới tận vùng đất sen hồng thì bạn không khó khăn gì với việc tìm mua món đặc sản này vì chúng có mặt khắp mọi nơi từ các bến xe, bến tàu tới các cửa hàng ven đường. Nếu có dịp, hãy tới tận những cơ sở sản xuất nem Lai Vung để chứng kiến quy trình làm nem thú vị này nhé.
Nếu không có dịp tới đây, bạn có thể đến các hệ thống siêu thị và tìm mua nem Lai Vung. Món nem này đã có mặt trong các siêu thị với mức giá rất phải chăng đáp ứng cho người tiêu thụ.
Còn một cách nữa để sở hữu món nem này là tìm trên các trang mạng hay các tài khoản xã hội. Với tình hình phát triển của công nghệ thông tin hiện nay, không khó để tìm được một đại lý hay trang chủ của các cơ sở làm nem Lai Vung.
Phát triển phù hợp với nhu cầu người tiêu dùng hiện nay, nem Lai Vung đã có thêm nhiều hình dáng cũng như mẫu mã. Bên cạnh nem chùm truyền thống, người ta còn có thể bắt gặp nem đòn hay nem hộp với trọng lượng đa dạng nhu cầu sử dụng.
Thế mới thấy, để làm ra một chiếc nem ngon không hề dễ dàng như chúng ta từng nghĩ. Trải qua bao thăng trầm của cuộc sống, nem Lai Vung vẫn mang trong mình hương vị ngọt ngào lẫn chua cay như chính tình đất, tình người đã làm nên nó. Trong sự hội nhập không ngừng của xã hội với những món ăn hiện đại, nem Lai Vung vẫn thầm lặng mang trong mình hương vị làm say lòng bao người dẫu qua bao thế hệ.
Đến với vùng đất sen hồng, đừng quên thưởng thức nem Lai Vung để thấm thía hơn một sản vật rất đỗi chân quê và mộc mạc này nhé!
Tác giả: Trầm